Nie jestem wielbicielką kina. Większość oglądanych filmów męczy mnie, nudzi albo też gubię się w ich połowie, jak Niels Bohr, i dopytuję podczas seansu tego, kto nieopatrznie postanowił mi towarzyszyć o co właściwie chodzi. Szkoda tylko, że nie jestem jak Niels Bohr genialna, nie mam tak otwartego umysłu i niesamowitego potencjału intelektualnego zdolnego przesunąć granice tego, co możliwe i wyobrażalne.
Ale nie o tym miało być. Miało być o tym, że czasami jednak udaje mi się obejrzeć jakiś film i nawet go, w miarę swoich możliwości zrozumieć. W weekend sztuka ta udała mi się ze Wstydem Steve'a McQueen'a.
I wcale nie jestem pewna czy mi się to podoba.

Bohaterem obrazu McQueen'a jest Brandon( Michael Fassbende), młody, przystojny, prawdopodobnie zamożny, pracujący w korporacji nowojorski yuppie. Nie wiemy na czym dokładnie polega jego praca, samego Brandona zdaje się ona niewiele obchodzić. Jest singlem, nie ma przyjaciół, nie utrzymuje bliskich relacji z rodziną. Słucha muzyki barokowej i czasami biega, jego życie zdaje się być dostatnie, monotonne, przewidywalne i nieco nudne. To jednak pozory- Brandon jest bowiem uzależniony od seksu. Uprawia go z przygodnie poznanymi partnerkami, prostytutkami a gdy brakuje realnej kobiety- z wirtualnym substytutem z Internetu lub z własną dłonią, nad toaletą w pracy lub podczas oglądania pornografii. Czas niewypełniony seksem Brandon poświęca na szukanie kolejnych przygodnych partnerek, jego życie, samotne, poukładane, podporządkowane jest jednemu celowi, który nic wspólnego nie ma z bliskością, intymnością i miłością. Porządek tej samotności burzy dnia pewnego przybyła z niespodziewaną wizytą siostra, Sisi(Carey Mulligan), emocjonalna i pełna chaosu początkująca piosenkarka. Mimo wyraźnej i nieukrywanej niechęci Brandona wprowadza się do niego, "na kilka dni" burząc jego spokój i przeszkadzając mu w oddawaniu się temu, co lubi najbardziej. Sprawy wikłają się jeszcze bardziej gdy Sisi wdaje się w przelotny romans z żonatym szefem Brandona oraz odkrywa jego nałóg.


Reżyser i scenarzysta Wstydu Steve McQueen zajmował się wcześniej fotografią i instalacjami, z jego prac, oszczędnych wręcz minimalistycznych wieje chłodem i emocjonalnym dystansem. Film jest podobnie oszczędny, operator znęca się nad widzem nieruchomymi, długimi ujęciami, zbliżeniami na twarz bohaterów przeżywających skrajne emocje lub przeciwnie, spokojnych, wręcz pustych. 

Obraz jednak nie epatuje dramatem, nie moralizuje, nie próbuje przekonać widza ani do potępienia ani do współczucia, nie ocenia. Minimalistyczna scenografia, dźwięk w najtrudniejszych emocjonalnie scenach zastąpiony precyzyjną, matematyczną muzyką Bacha w wystudzonym wykonaniu Goulda, oszczędna gra Fassbende' a i pełna pasji Mulligan składają się na obraz, który z bezlitosną precyzją skalpela sprowadza coś, co pozornie wydawać się może życiem człowieka sukcesu do tego czym jest w istocie, emocjonalnej ruiny, golgoty własnych instynktów i popędów.


Wstyd mógłby stanowić filmową ilustrację podręcznika psychopatologii. Dwoje głównych bohaterów, brata i siostrę, dzieli niemal wszystko: on jest zimny i zdystansowany ona emocjonalna i impulsywna, on nie potrafi nawiązywać relacji z innymi ludźmi ona dąży do bliskośc, ona pragnie wsparcia i opieki, on ma jej dość i ledwo ją toleruje, ona jest z pogranicza a on ma cechy schizoidalne. To, co ich łączy to cierpienie- ona okalecza się i wchodzi w destrukcyjne związki, on nie wchodzi w związki w ogóle, jedyna relacja z drugim człowiekiem, do której jest zdolny ogranicza się do kontaktu naskórków, ruchów posuwisto zwrotnych i nagłego jej końca tuż po orgazmie.

Wstyd to opowieść rodem z powieści Houellebecqa. W świecie zamienionym w seksualny hipermarket, w którym dostępne są na wyciągnięcie ręki (albo portfela) rozkosze najróżniejszego asortymentu, z coraz to nowym partnerem lub partnerami, w coraz to nowych konfiguracjach pojęcia takie jak miłość, bliskość, intymność pozornie tracą sens a promiskuityzm zdaje się być najbardziej racjonalną strategią i pomysłem na życie. A jednak Brandon odkryty przez siostrę, obnażony w swoim nałogu czuje tytułowy wstyd. Zażenowany, w symboliczny sposób, usiłuje zerwać z nałogiem wyrzucając całą pornografię, ba, pozbywając się komputera. Chowa twarz w dłoniach ukrywając ją przed kobietą, z którą być może mogłoby połączyć ją uczucie i z którą kochać się właśnie dlatego nie może. Czuje wstyd przekonując się do czego doprowadza jego emocjonalna oziębłość, obojętność i lęk przed odpowiedzialnością za bliską osobę.
Czy uczucie wstydu może być katharsis, czy może odmienić życie?
McQueen na szczęście powstrzymuje się od oczywistych, prostych odpowiedzi.

Wstyd nie jest filmem przyjemnym ani łatwym do oglądania. Przeciągłe, pełne napięcia ujęcia drażnią, ocierająca się o miękką pornografię erotyka odstręcza, bohater na ekranie zbliża się do orgazmu a jego twarz wyraża nie rozkosz a ból, tym większy im bliżej jest szczytu. Trudno jest być świadkiem tego bólu, upokorzenia, granic, które łamie bohater by uczynić zadość swoim popędom; upokorzeń granic, które łamie bohaterka żebrząc o miłość i bliskość.
Trudno być świadkiem tego studium udręczenia dwójki istot ludzkich.
Wychodząc z kina czułam się tak, jakby ktoś dał mi w twarz. 


McQueen stworzył film o chorobie na pustkę, o wyobcowaniu, wolności tak przerażającej, że trzeba ją wypełnić nałogiem nieustannego spółkowania. A rebours jest to także pochwała miłości fizycznej, tej nienastawionej jedynie na osiągnięcie krótkotrwałej ulgi w błędnym kole uzależnienia a połączonej z intymnością i bliskością.
Dla mnie seans był wstrząsającym doświadczeniem.


Ilustracja pierwsza to plakat filmu.
Ilustracja drga, zdjęcie Steve'a McQuenna wystawione na Weneckich Biennale w 2009 roku pożyczyłam ze strony  http://www.designboom.com/weblog/cat/10/view/6630/steve-mcqueen-british-pavilion-venice-art-biennale-09.html
Dwie pozostałe ilustracje to kadry z filmu